Trolle są jednymi z najbardziej rozpoznawalnych istot mitologii skandynawskiej. Te tajemnicze stworzenia, znane z nordyckich sag i ludowych podań, stały się symbolem surowej natury północy. Ich wizerunek ewoluował przez wieki, od przerażających olbrzymów po nieco bardziej groteskowe i zabawne postaci w kulturze popularnej.

---

1. Pochodzenie i charakterystyka trolli

keyboard_returndo góry

W najstarszych skandynawskich źródłach trolle nie były jednolitą grupą istot. Słowo „troll” wywodzi się z języka staronordyjskiego i pierwotnie mogło oznaczać zarówno nadprzyrodzoną istotę, jak i wrogiego olbrzyma. W mitologii nordyckiej często utożsamiano je z jotunami – potężnymi istotami zamieszkującymi Jotunheim, które rywalizowały z bogami Asgardu.

W ludowych wierzeniach trolle stały się bardziej różnorodne. Niektóre były ogromnymi, prymitywnymi istotami o nadludzkiej sile, podczas gdy inne miały niewielkie rozmiary i bardziej humanoidalny wygląd. Wspólną cechą wszystkich trolli było ich związanie z dziką naturą – mieszkały w górach, lasach i jaskiniach, unikały światła słonecznego, a w niektórych legendach promienie słońca zamieniały je w kamień.

---

2. Trolle w ludowych podaniach

keyboard_returndo góry

W folklorze skandynawskim trolle często występowały jako nieprzychylne ludziom istoty, które porywały dzieci, niszczyły plony lub zakłócały życie mieszkańców wiosek. Przypisywano im także nadnaturalne zdolności, takie jak niewidzialność, zmiennokształtność czy władza nad dzikimi zwierzętami. Niektóre podania mówiły jednak o mniej groźnych trollach, które mogły pomagać ludziom lub żyć w odosobnieniu, nie ingerując w ich sprawy.

Jednym z popularnych motywów były „trollskie złudzenia” – zjawiska, w których trolle tworzyły iluzje, by zwieść ludzi, ukrywając swoje kryjówki lub odstraszając intruzów. Powszechna była również wiara w trollskie skarby – według legend troll potrafił ukryć kosztowności w magiczny sposób, sprawiając, że mogły być one widoczne tylko w określonych okolicznościach.

Nissy Dissir

---

3. Rodzaje trolli w skandynawskich wierzeniach

keyboard_returndo góry

Trolle w skandynawskim folklorze występowały w wielu różnych formach, a ich wizerunek ewoluował przez wieki. Nie istniała jedna, spójna klasyfikacja trolli, ale na podstawie podań ludowych i mitologii można wyróżnić kilka głównych rodzajów tych istot.

• 1. Trolle górskie (Bergtroll, Fjelltroll)

  Pochodzenie: Folklor norweski i szwedzki

  Charakterystyka:

  • Najczęściej opisywane jako ogromne, silne, ale powolne i niezbyt inteligentne.
  • Mieszkają w górach, jaskiniach i trudno dostępnych miejscach.
  • Unikają światła słonecznego, ponieważ według podań mogą się pod jego wpływem zamieniać w kamień.
  • Niektóre były opisywane jako strażnicy ukrytych skarbów.
  • Często przedstawiane w skandynawskich legendach o herosach, którzy musieli je pokonać.

  Przykład:

  W norweskim folklorze niektóre formacje skalne, np. Trolltunga („Język Trolla”) i Trollstigen („Droga Trolli”), są według legend skamieniałymi trollami, które zostały zaskoczone przez wschód słońca.

---

• 2. Trolle leśne (Skogstroll)

  Pochodzenie: Folklor szwedzki i norweski

  Charakterystyka:

  • Mniejsze i bardziej zwinne od trolli górskich.
  • Zamieszkują głębokie lasy, w których potrafią się dobrze ukrywać.
  • Zmiennokształtne – według niektórych podań mogą przybierać postać zwierząt, ludzi, a nawet roślin, co czyni je mistrzami kamuflażu w lesie.
  • Często płatają ludziom figle – w legendach pojawiają się historie o trollach, które wprowadzały wędrowców w gęstwinę i sprawiały, że ci gubili drogę.

  Przykład:

  W folklorze szwedzkim istniały opowieści o trollach, które żyły w odludnych lasach i porywały dzieci, podkładając w ich miejsce swoje własne potomstwo (tzw. podmieńce).

---

• 3. Trolle jaskiniowe i skalne (Hulder-Troll, Bergrisar)

  Pochodzenie: Folklor skandynawski

  Charakterystyka:

  • Żyją w jaskiniach i pod ziemią.
  • Mogą posiadać magiczne zdolności i często ukrywają skarby w swoich jaskiniach.

  Przykład:

  W jednej z norweskich legend górskie trolle strzegły wejścia do ukrytej doliny pełnej złota i kosztowności.

---

• 4. Trolle wodne (Vatntroll, Sjötroll)

  Pochodzenie: Folklor fiński, norweski i szwedzki

  Charakterystyka:

  • Zamieszkują morza, jeziora, rzeki i fiordy.
  • W niektórych legendach przypominają wodne węże lub humanoidalne stworzenia z rybimi cechami.
  • Często przedstawiane jako istoty niebezpieczne dla ludzi – mogły zatapiać łodzie lub wciągać ludzi pod wodę.

  Przykład:

  W islandzkich legendach opisywano wodne trolle, które zamieniały się w fale morskie i topiły statki.

---

• 5. Trolle mostowe (Bro-troll)

  Pochodzenie: Folklor norweski

  Charakterystyka:

  • Zamieszkują okolice mostów i wąwozów, czekając na nieostrożnych podróżnych.
  • Zazwyczaj wymagają opłaty za przejście lub próbują napaść podróżujących.
  • W późniejszych baśniach przedstawiane jako bardziej komiczne, w starszych opowieściach były jednak istotami niebezpiecznymi, które stanowiły zagrożenie dla podróżnych.

  Przykład:

  W znanej norweskiej baśni „Trzy koziołki Bruse” (De tre bukkene Bruse) trol mieszka pod mostem i próbuje pożreć trzy koziołki, które chcą przejść na drugą stronę rzeki. Najmniejszy i średni koziołek przekonują go, by poczekał na największego, który następnie zrzuca trolla do wody.

Krasnoludy

---

4. Trolle w literaturze i kulturze popularnej

keyboard_returndo góry

Z biegiem czasu wizerunek trolli zaczął ulegać zmianom. W literaturze XIX i XX wieku, zwłaszcza w baśniach norweskich zbieranych przez Asbjørnsena i Moe, trolle często miały groteskowy, komiczny charakter. Stały się powolne, niezbyt inteligentne i łatwe do przechytrzenia przez sprytnego bohatera.

Współczesna kultura popularna jeszcze bardziej przekształciła ich obraz. W literaturze fantasy, grach komputerowych i filmach trolle przybierają różne formy – od potężnych bestii po zabawne postaci o dobrym sercu. Norwegia wykorzystała motyw trolli w turystyce – w całym kraju można znaleźć rzeźby i pamiątki związane z tymi mitycznymi stworzeniami, a słynna Droga Trolli (Trollstigen) stała się jedną z największych atrakcji turystycznych.

---

5. Czy trolle istniały naprawdę?

keyboard_returndo góry

Choć trolle są istotami fikcyjnymi, niektórzy badacze sugerują, że ich legendy mogły mieć związek z rzeczywistymi zjawiskami. Możliwe, że były inspirowane pradawnymi znaleziskami kości wielkich zwierząt (np. mamutów), które w dawnych czasach mogły być uznawane za szczątki gigantycznych istot. Istnieją też teorie, że historie o trollach mogły odnosić się do izolowanych grup ludzi żyjących w dzikich regionach Skandynawii, którzy różnili się wyglądem lub stylem życia od reszty społeczeństwa.

Oto kilka hipotez dotyczących genezy tych opowieści:

• Pradawne szczątki zwierząt – Znalezione w Skandynawii kości mamutów i nosorożców włochatych mogły być uznawane za pozostałości olbrzymów, co mogło wpłynąć na legendy o trollach.
• Izolowane grupy ludzi – Możliwe, że legendy o trollach odnosiły się do rzeczywistych plemion żyjących w dzikich terenach, które różniły się wyglądem i trybem życia od rolniczych społeczności.
• Naturyzm i nieznane dźwięki – Głośne echa w górach, ruchy lodowców czy wiatry w jaskiniach mogły być interpretowane jako głosy trolli.

---

Trolle to jedno z najbardziej rozpoznawalnych stworzeń skandynawskiego folkloru. Istniało wiele ich odmian – od wielkich, prymitywnych trolli górskich po małe i psotne leśne trolle. Niektóre strzegły mostów, inne żyły w jaskiniach lub wodach. Współcześnie trolle są symbolem kultury nordyckiej i inspiracją dla literatury, filmów i turystyki.

Niezależnie od źródeł ich pochodzenia, trolle pozostają integralną częścią skandynawskiego dziedzictwa. Ich obecność w legendach, literaturze i sztuce pokazuje, jak głęboko zakorzeniona jest wiara w potężne, tajemnicze istoty żyjące na skraju cywilizacji.