1. Podział roku w kulturze Wikingów

keyboard_returndo góry

Wikingowie nie posiadali kalendarza w formie znanej współcześnie, ale mieli system podziału roku, oparty głównie na obserwacjach natury i praktykach rolniczych.

Nie miał on jednej konkretnej nazwy, ale jest często określany jako „kalendarz nordycki” lub „staroislandzki kalendarz”. W źródłach islandzkich nazywa się go:

• „Norrænn tímatalskipt” – „Nordycki podział czasu”.
• „Forn almanak” – „Stary kalendarz” (w kontekście tradycyjnego systemu mierzenia czasu wśród Wikingów i Islandczyków).

W praktyce nazywano go „misseri”, co oznacza „semestr” lub „półrocze”, ponieważ Wikingowie dzielili rok głównie na dwie pory roku: lato (Sumar) i zimę (Vetr).

---

Ten kalendarz opierał się na tradycjach skandynawskich, zwłaszcza islandzkich, i był używany aż do wprowadzenia chrześcijańskiego kalendarza juliańskiego.

---

Oto jak wyglądał ten system:

• Rok wikingów:

• Rok był podzielony na dwie główne części: lato (sumar ⛭) i zimę (vetr ❄).
• Lato zaczynało się w połowie kwietnia, a zima w połowie października, co odpowiadało rytmowi życia wikingów (rolnictwo, żeglarstwo latem, przetrwanie zimą).
• Rok liczył 360 dni. Co 6 lat dodawano dodatkowy 13 miesiąc.

• Miesiące:

• Wikingowie nie używali miesięcy w takim sensie jak dziś, ale podział roku na mniejsze jednostki istniał.
• Korzystali z podziału na okresy księżycowe (mánudr), czyli miesięcy księżycowych. Jeden miesiąc trwał około 29-30 dni, co dawało 12 miesięcy księżycowych w roku.
• Ich nazwy związane były z pracami rolniczymi, naturą lub rytuałami:

Zima (Vetr):

• Gormánuðr (październik-listopad) – Miesiąc rzezi/uboju, związany z ubojem zwierząt przed zimą.
• Ýlir (listopad-grudzień) – Miesiąc Jul (midwinter), czas obchodów przesilenia zimowego.
• Mörsugr (grudzień-styczeń) – Miesiąc „wysysania szpiku”, nawiązujący do trudnych czasów zimy.
• Þorri (styczeń-luty) – Miesiąc poświęcony Thorowi, obchodzono wtedy Þorrablót.
• Gói (luty-marzec) – Miesiąc poświęcony bogini Goji, symbolizujący nadchodzącą wiosnę.
• Einmánuðr (marzec-kwiecień) – "Samotny miesiąc", oznaczał koniec zimy.

Lato (Sumar):

• Gaukmánuður/ Harpa (kwiecień-maj) – Początek lata, obchodzono Sumarmál.
• Skerpla (maj-czerwiec) – Okres wzrostu roślin i przygotowań do żniw.
• Sólmánuðr (czerwiec-lipiec) – "Miesiąc słońca", czas letnich podróży i wypraw.
• Heyannir/ Ormamánuður (lipiec-sierpień) – "Czas sianokosów", związany z żniwami.
• Tvímánuður/ Kornskurðarmánuður (sierpień-wrzesień) – "Podwójny miesiąc", dziękczynienie za plony.
• Haustmánuðr (wrzesień-październik) – "Miesiąc jesieni", początek chłodów.

---

Niektóre źródła sugerują istnienie 13. miesiąca (Silðimánuður) co kilka lat, aby zrównoważyć kalendarz z rokiem słonecznym.

Daty przejściowe między sezonami:

• Początek zimy (Vetr): około 15 października.
• Początek lata (Sumar): około 14 kwietnia.
• Najciemniejszy okres nazwano „Skammdegí” (Ciemne Dni), a najjaśniejszy okres w roku „Nóttleysa”, co oznacza „bezsenność”, której wielu Skandynawów doświadcza do dziś.
• Te daty były ważnymi punktami odniesienia dla Wikingów, wyznaczającymi początek nowych okresów.

Te daty przejściowe nie były ścisłe, ale raczej stanowiły orientacyjne punkty w roku, wyznaczające zmiany pór roku, w kontekście praktycznych działań związanych z rolnictwem, hodowlą zwierząt i przygotowaniami do sezonów przetrwania.

Obrzędy i Rytuały

---

2. Pierwszy miesiąc

keyboard_returndo góry

Wikingowie za początek roku w swoim kalendarzu uznawali Gormánuðr (miesiąc uboju), czyli październik/listopad według współczesnego kalendarza.

Początek roku w kalendarzu wikingów był bardziej związany z cyklem przetrwania w surowych warunkach zimowych niż z cyklem wegetacyjnym. Wchodząc w zimę, Wikingowie mieli świadomość, że to właśnie przetrwanie zimy wyznaczało ich siłę i gotowość do nowego sezonu.

---

Dlaczego Gormánuðr był początkiem roku?

Gormánuðr był tradycyjnie uważany za początek roku w wielu społecznościach nordyckich i staroislandzkich. Oto kilka powodów, dlaczego ten miesiąc symbolizował nowy początek:

• Zmiana cyklu rocznego

  Gormánuðr przypadał na późny październik lub wczesny listopad, kiedy kończyły się zbiory, a lato było już za nami. W tradycyjnych społeczeństwach agrarnych przejście do zimy oznaczało zakończenie jednego cyklu prac rolniczych i początek przygotowań do kolejnego.

• Święto Vetrnætr (Zimowe Noce)

  Początek Gormánuðr był obchodzony razem ze świętem Vetrnætr, które symbolizowało przejście z lata w zimę i było traktowane jako nowy początek cyklu roku. To był czas ofiar, rytuałów i składania hołdu bogom za pomyślny rok oraz prośby o ochronę na zimę.

• Miesiąc uboju

  Jesienią, przed nadejściem mroźnej zimy, ubijano zwierzęta, których nie można było wyżywić przez zimę. Mięso było konserwowane i przechowywane, co było kluczowe dla przetrwania. Ta praktyka symbolizowała przygotowanie na nowy etap, a więc początek nowego roku.

• Rytualne oczyszczenie

  Ubój zwierząt i gromadzenie zapasów miało również wymiar rytualny – społeczności nordyckie postrzegały to jako oczyszczenie i przygotowanie na nowe wyzwania zimy. To symbolizowało "śmierć" starego roku i narodziny nowego.

W ten sposób Gormánuðr stał się naturalnym momentem przejścia i początkiem nowego roku w wikińskim kalendarzu.

Jest to ważny kontekst, wobec ich gospodarki opartej na rolnictwie i hodowli zwierząt.

---

Jak świętowano początek roku?

• Wikingowie obchodzili specjalne uroczystości i składali ofiary bogom, szczególnie Odynowi i Thorowi, prosząc o przetrwanie zimy.
• W tym czasie mogły odbywać się uczty, gdzie spożywano mięso ze świeżo ubitych zwierząt i pito miód pitny.

Początek roku w Gormánuðr różni się od współczesnych kalendarzy, ale odzwierciedla praktyczne potrzeby i wierzenia ludzi żyjących w surowym klimacie Skandynawii.

Ofiary Magiczne

---

3. Dodatkowy Miesiąc

keyboard_returndo góry

Wikingowie, podobnie jak wiele dawnych kultur, używali kalendarza lunisolarnego, który opierał się na cyklach Księżyca. Aby dostosować rok księżycowy (354 dni) do roku słonecznego (ok. 365 dni), co kilka lat dodawano dodatkowy miesiąc zwany Sumarauki („Letni Przyrost”).

Dlaczego dodawano Sumarauki?

Bez korekty, pory roku stopniowo przesuwałyby się względem kalendarza, co mogłoby zaburzyć ważne dla wikingów święta rolnicze, takie jak Freyfaxi (Haustblót) czy Jól. Sumarauki był więc wstawiany, gdy różnica między rokiem księżycowym a słonecznym stawała się zbyt duża.

Kiedy występował Sumarauki?

Nie istniała stała zasada jego wprowadzania, ale przypuszcza się, że dodawano go co 6 lat, najczęściej latem, między Sólmánuðr (czerwiec-lipiec) a Heyannir (lipiec-sierpień).

Znaczenie dla wikingów

Sumarauki miał praktyczne zastosowanie – pozwalał na synchronizację rolnictwa i sezonów, a także na dostosowanie świąt i rytuałów do właściwego czasu w przyrodzie. Był szczególnie ważny dla organizacji wypraw handlowych i wojennych, ponieważ pozwalał lepiej planować dłuższe podróże.

Niektóre regiony mogły używać różnych nazw na dodatkowy miesiąc w zależności od lokalnych tradycji i pór roku. Sumarauki odnosił się bardziej do "dodatku letniego", podczas gdy Silðimánuður mógł być używany bliżej okresu jesiennego.

---

Chociaż dziś kalendarz wikingów został zastąpiony przez współczesny system, dodawanie dodatkowego miesiąca przypomina dzisiejsze lata przestępne, które pełnią podobną funkcję.

---

4. Liczenie lat

keyboard_returndo góry

• Wikingowie nie liczyli lat od konkretnej daty (jak my od narodzin Chrystusa).
• Lata określano w odniesieniu do ważnych wydarzeń historycznych, np. „rok po bitwie pod Hafrsfjord” lub za pomocą genealogii, wymieniając pokolenia.
• W sagach pojawiają się wzmianki o „wiekach” (ár), które liczyły około 100 lat.

---

Znaczenie cykli naturalnych

• Kluczowe były zmiany sezonowe i święta związane z cyklami rolniczymi i solarnymi, takie jak:
• Ýlir (później Yule, grudzień) – święto przesilenia zimowego.
• Blót – rytuały składania ofiar dla bogów, często podczas ważnych punktów w roku.

Powstanie Świata

---

5. Dni tygodnia

keyboard_returndo góry

Wikingowie mieli podział na dni tygodnia, który wywodzi się z nordyckiej mitologii i kultury. Dni tygodnia były powiązane z bogami i siłami natury. Warto zaznaczyć, że ten podział został przejęty od starożytnego kalendarza germańskiego, który z kolei był zainspirowany kalendarzem rzymskim.

---

Nazwy dni tygodnia u Wikingów:

Oryginalne nazwy w języku staronordyckim odpowiadają germańskim bogom, które zostały przetłumaczone na współczesne angielskie dni tygodnia:

• Sunnudagr (Dzień Słońca)
• Odpowiada: niedzieli (Sunday).
• Poświęcony słońcu, symbolowi światła i energii.
• Mánadagr (Dzień Księżyca)
• Odpowiada: poniedziałkowi (Monday).
• Poświęcony księżycowi, kojarzony z intuicją i spokojem.
• Týsdagr (Dzień Tyra)
• Odpowiada: wtorkowi (Tuesday).
• Poświęcony bogowi Tyr, który symbolizuje prawo, odwagę i sprawiedliwość.
• Óðinsdagr (Dzień Odyna)
• Odpowiada: środzie (Wednesday).
• Poświęcony Odynowi, głównemu bogowi mitologii nordyckiej, patronowi wiedzy i mądrości.
• Þórsdagr (Dzień Thora)
• Odpowiada: czwartkowi (Thursday).
• Poświęcony Thorowi, bogowi piorunów i obrońcy ludzi.
• Frjádagr (Dzień Freji lub Frygga)
• Odpowiada: piątkowi (Friday).
• Poświęcony Freji (bogini miłości, płodności) lub Frygg (żonie Odyna).
• Laugardagr (Dzień Kąpieli)
• Odpowiada: sobocie (Saturday).
• W dosłownym tłumaczeniu oznacza „dzień kąpieli”, dzień odpoczynku i oczyszczenia.

Runy urodzeniowe

---

5. Kalendarz Nordycki a Gregoriański

keyboard_returndo góry

Kalendarz nordycki (wikiński)

Zalety:

• Zgodność z cyklem rolniczym i sezonowym: Kalendarz nordycki jest bardziej powiązany z naturą i cyklami rolniczymi, zwłaszcza w odniesieniu do zmieniających się pór roku. Używa on miesięcy o stałej długości, co może być korzystne w kulturach związanych z rolnictwem i obserwacją przyrody.
• Prostota: Rok ma 360 dni, co sprawia, że łatwiej jest podzielić go na 12 równych miesięcy po 30 dni. Prosta struktura, bez potrzeby dodawania dni przestępnych co cztery lata.

Wady:

• Brak precyzji w odniesieniu do roku słonecznego: Ponieważ rok wikiński ma 360 dni, a rzeczywisty rok słoneczny trwa około 365,24 dni, kalendarz nordycki wymaga wprowadzania poprawek co 6 lat (dodatkowy miesiąc). To sprawia, że kalendarz staje się nieco mniej precyzyjny w długim okresie czasu.
• Brak standaryzacji globalnej: Współczesny świat opiera się na kalendarzu gregoriańskim, więc kalendarz wikiński jest mniej praktyczny w codziennym życiu, zwłaszcza w kontekście międzynarodowych interakcji.

Kalendarz gregoriański

Zalety:

• Dokładność astronomiczna: Kalendarz gregoriański jest znacznie bardziej precyzyjny w odniesieniu do roku słonecznego. Rok ma 365 dni, ale co cztery lata dodaje się jeden dzień (rok przestępny), co pozwala na utrzymanie zgodności z cyklem astronomicznym.
• Standaryzacja: Jest to system uznawany na całym świecie i używany we wszystkich krajach, co czyni go bardzo praktycznym w międzynarodowych relacjach, podróżach czy biznesie.
• Dopasowanie do historii i religii: Kalendarz gregoriański jest oparty na historycznych, chrześcijańskich tradycjach, co może być istotne w kontekście obliczeń religijnych, świąt i tradycji.

Wady:

• Złożoność: Kalendarz gregoriański ma wiele niuansów związanych z latami przestępnymi, co może być trudne do zrozumienia dla osób, które nie są zaznajomione z zasadami.
• Mniej związany z cyklem rolniczym: Choć kalendarz gregoriański ma ścisłe powiązanie z rokiem słonecznym, nie jest bezpośrednio powiązany z naturalnym rytmem pór roku w kontekście rolnictwa czy innych cykli sezonowych.

Podsumowanie

• Kalendarz nordycki jest bardziej "naturalny" i może być lepszy w kontekście tradycji związanych z obserwacją natury i cykli rolniczych, ale w dłuższej perspektywie traci na precyzji w porównaniu do kalendarza gregoriańskiego.
• Kalendarz gregoriański jest bardziej precyzyjny, zgodny z cyklem słonecznym i globalnie uznawany, co czyni go bardziej praktycznym i uniwersalnym.

---

7. Ciekawostki i źródła

keyboard_returndo góry

• Podział na dni tygodnia w kulturze nordyckiej wywodzi się od wspólnej tradycji germańskiej, a Wikingowie przekształcili te nazwy na potrzeby swojej kultury.
• Niektóre nazwy przetrwały w dzisiejszych językach skandynawskich, np. onsdag (środa – dzień Odyna) czy torsdag (czwartek – dzień Thora).

---

Kalendarz na stronie opiera się na logicznych założeniach i historycznych informacjach o długości miesięcy w ich systemie. Ten system jest uproszczony, ale odpowiada na potrzeby praktyczne.

---

Źródła

Informacje o nazwach miesięcy w kalendarzu wikingów pochodzą głównie z sag nordyckich, dawnych islandzkich tekstów literackich oraz zapisów takich jak:

• „Słownik Staroislandzki” (Old Icelandic) – Najważniejszym źródłem jest średniowieczny „Månedene i den islandske tidsregning” (Miesiące w islandzkim systemie datowania). Zapisano w nim nazwy miesięcy oraz związane z nimi tradycje.
• Edda Starsza i Młodsza – Zbiór mitów i poezji skandynawskiej, który zawiera odniesienia do rytuałów sezonowych oraz wydarzeń powiązanych z porami roku, co wskazuje na nazwę miesięcy takich jak Þorri i Gói.
• Saga o Hákonie Dobrym (Hákonar saga góða) – Opisuje jak wikingowie obchodzili rytuały i święta związane z miesiącami, np. Þorrablót (uczta w miesiącu Þorri) i Jól (święto w Ýlir).
• Tradycja islandzka i nordycka – Islandczycy, jako potomkowie wikingów, zachowali w tradycji wiele nazw miesięcy. Kalendarz oparty na tych nazwach był w użyciu na Islandii jeszcze w czasach średniowiecza.
• Prace badaczy – Współczesne badania naukowe z dziedziny historii i językoznawstwa (np. prace Guðrún P. Helgadóttir) analizują zapisy z średniowiecznych rękopisów, takich jak Íslendingabók czy Landnámabók.

---

Kalendarz na stronie

Wyświetlana data odwzorowuje sposób, w jaki wikingowie postrzegali upływ czasu! ⚔️

• Z powodu różnic liczenia dni, kalendarz nie pokrywa się ze współcześnie używanym kalendarzem gregoriańskim.
• Przekształca współczesną datę na kalendarz wikingów
• Wikingowie używali kalendarza księżycowego, który miał 12 miesięcy po 30 dni (360 dni)
• Dzieli rok na lato (Sumar) i zimę (Vetr)
• Przypisuje nordyckie nazwy miesięcy i dni tygodnia
• Uwzględnia zmiany roku i różne początki sezonów
• Dodaje Sumarauki co 6 lat (W latach z Sumarauki kalendarz wikiński ma 13 miesięcy zamiast 12.)
• Uwzględnia dodatkowy miesiąc w obliczeniach
• Zachowuje prawidłową kolejność miesięcy

---

Dlaczego niektóre nazwy mogą być różnie interpretowane?

Wikingowie mieli ustny sposób przekazywania wiedzy, więc różne regiony mogły używać nieco odmiennych terminów. Wiele nazw miesięcy ma znaczenie symboliczne lub odnosi się do sezonowych prac (np. zbioru siana w Heyannir), co wyjaśnia związek między nazwami a naturą. Choć Wikingowie nie mieli kalendarza identycznego z naszym gregoriańskim, ich system pozwalał na efektywne śledzenie czasu i dostosowanie życia do rytmu natury. Był to kalendarz funkcjonalny, oparty na praktycznych potrzebach i obserwacjach przyrody.